استانداردهای ملی ایران برای خرما (کد ISIRI 285)
خرما، یکی از استراتژیک‌ترین محصولات کشاورزی و صادراتی ایران، برای حفظ کیفیت، افزایش رقابت‌پذیری در بازارهای جهانی و تضمین سلامت مصرف‌کننده، نیازمند رعایت استانداردهای دقیق و مشخصی است. استاندارد ملی ایران به شماره ۲۸۵ (ISIRI 285)، به طور خاص به “خرما – ویژگی‌ها و روش‌های آزمون” می‌پردازد و به عنوان یک مرجع کلیدی برای تولیدکنندگان، بسته‌بندی‌کنندگان و صادرکنندگان این محصول عمل می‌کند.
این استاندارد با تعیین ویژگی‌های فیزیکی، شیمیایی، میکروبیولوژیکی و الزامات بسته‌بندی، چارچوبی مشخص برای ارزیابی کیفیت خرما فراهم می‌آورد. در این مقاله، به بررسی جامع و کامل الزامات و ویژگی‌های کلیدی این استاندارد می‌پردازیم.
دامنه کاربرد استاندارد ISIRI 285
این استاندارد برای انواع مختلف میوه رسیده و خشک شده درخت نخل از گونه Phoenix dactylifera L. که برای مصرف مستقیم انسان عرضه می‌شود، کاربرد دارد. این استاندارد شامل خرماهایی که برای فرآوری‌های صنعتی (مانند تولید شیره، الکل یا خوراک دام) استفاده می‌شوند، نمی‌گردد. هدف اصلی آن، یکسان‌سازی کیفیت و تضمین سلامت محصول نهایی در سطح عرضه و فروش است.
ویژگی‌های حسی و فیزیکی خرما
این بخش از استاندارد بر مشخصاتی تمرکز دارد که با حواس پنج‌گانه قابل ارزیابی هستند و نقش مهمی در پذیرش محصول توسط مشتری دارند.
وضعیت ظاهरी:
خرما باید تمیز، سالم و عاری از هرگونه آلودگی، گرد و غبار، بقایای گیاهی و حشرات مرده یا زنده (کرم، کنه، شپشک) باشد.
بو و طعم:
محصول باید دارای بو و طعم طبیعی مخصوص به رقم خود باشد و هیچ‌گونه بوی نامطبوع ناشی از تخمیر، ترشیدگی، کپک‌زدگی یا ماندگی در آن حس نشود.
آفت‌زدگی:
خرما باید کاملاً عاری از هرگونه آفت زنده باشد. وجود آفات مرده یا بقایای آن‌ها نیز دارای حدود مجاز مشخصی است.
عیوب:
استاندارد، عیوب مختلفی را برای خرما تعریف و دسته‌بندی کرده است. این عیوب شامل موارد زیر است و برای هر درجه کیفی، حد مجاز مشخصی دارد:
کلاهک (کاسبرگ):
وجود یا عدم وجود آن بسته به رقم و توافق طرفین دارد، اما نباید آسیب‌دیده باشد.
آسیب‌دیدگی:
شامل هرگونه پارگی، ترک‌خوردگی یا لهیدگی که ظاهر خرما را تحت تأثیر قرار دهد.
تغییر رنگ:
لکه‌های تیره یا روشن غیرطبیعی روی پوست خرما.
مواد خارجی:
وجود هرگونه ماده‌ای غیر از خود خرما.
درجه‌بندی کیفیت خرما بر اساس استاندارد ۲۸۵
استاندارد ملی ایران، خرما را بر اساس میزان عیوب و ویژگی‌های ظاهری به چهار درجه کیفی تقسیم‌بندی می‌کند. این درجه‌بندی به شفافیت در تجارت و قیمت‌گذاری کمک شایانی می‌کند.
در جدول زیر، خلاصه‌ای از حداکثر درصد عیوب مجاز برای هر درجه کیفی آورده شده است.
| نوع عیب | درجه ممتاز (Extra) | درجه یک (Grade 1) | درجه دو (Grade 2) | درجه سه (Grade 3) |
|---|---|---|---|---|
| خرمای آسیب‌دیده (درصد وزنی) | ۵ | ۸ | ۱۲ | ۱۵ |
| خرمای تغییر رنگ داده (درصد وزنی) | ۵ | ۱۰ | ۱۵ | ۲۰ |
| خرما با کلاهک آسیب‌دیده (درصد وزنی) | ۵ | ۱۰ | ۱۵ | ۲۰ |
| آلودگی به آفات مرده (تعداد در کیلوگرم) | ۰ | ۲ | ۴ | ۸ |
ویژگی‌های شیمیایی
استاندارد ۲۸۵ برای اطمینان از سلامت و کیفیت شیمیایی خرما، حدود مجازی برای موارد زیر تعیین کرده است:
رطوبت:
میزان رطوبت بسته به رقم خرما (نرم، نیمه‌خشک و خشک) متفاوت است، اما به طور کلی نباید از حد مجازی که برای هر رقم تعریف شده، تجاوز کند. رطوبت بالا می‌تواند منجر به فساد میکروبی و ترشیدگی شود.
خاکستر کل:
میزان خاکستر کل و خاکستر نامحلول در اسید، شاخصی برای سنجش میزان آلودگی و مواد معدنی خارجی (مانند شن و خاک) است.
pH:
برای کنترل فرآیندهای تخمیری و ترشیدگی، pH محصول نیز اندازه‌گیری می‌شود.
بسته‌بندی و نشانه‌گذاری
بسته‌بندی و اطلاعات درج شده روی آن، نقش حیاتی در حفظ کیفیت محصول و اطلاع‌رسانی به مصرف‌کننده دارد.
بسته‌بندی
جنس بسته‌بندی باید نو، تمیز، خشک و از موادی باشد که برای تماس با مواد غذایی مجاز است.
بسته‌بندی باید خرما را در برابر رطوبت، هوا، نور و آسیب‌های فیزیکی در حین حمل‌ونقل و نگهداری محافظت کند.
وزن بسته‌ها باید مطابق با قوانین ملی توزین و مقیاس‌ها باشد.
نشانه‌گذاری
اطلاعات زیر باید به زبان فارسی و در صورت نیاز به زبان انگلیسی، به صورت خوانا و واضح بر روی بسته‌بندی درج شود:
نام محصول (مثلاً: خرمای پیارم)
درجه کیفی (ممتاز، یک، دو یا سه)
نام و نشانی تولیدکننده یا بسته‌بندی‌کننده
وزن خالص
تاریخ تولید و انقضا
شرایط نگهداری (مثلاً: در جای خشک و خنک نگهداری شود)
شماره پروانه ساخت از وزارت بهداشت
علامت استاندارد ایران (در صورت اخذ مجوز)
نام کشور سازنده (Made in Iran)
استاندارد ملی ایران به شماره ۲۸۵، یک سند راهبردی برای صنعت خرمای کشور است. رعایت دقیق این استاندارد نه تنها به تولید محصولی سالم و باکیفیت برای مصرف‌کنندگان داخلی منجر می‌شود، بلکه اعتبار و جایگاه خرمای ایران را در بازارهای بین‌المللی تقویت می‌کند. تولیدکنندگان با پایبندی به این الزامات، می‌توانند رضایت مشتریان را جلب کرده و به توسعه پایدار این صنعت کمک کنند.