خرما سرد است یا گرم؟ نگاهی جامع به طبع خرما در طب سنتی
خرما، این میوهی بهشتی و پرخاصیت که در فرهنگ و تغذیه ما ایرانیان جایگاه ویژهای دارد، همواره با این سوال اساسی روبرو بوده است: طبع خرما سرد است یا گرم؟ پاسخ به این پرسش نه تنها یک کنجکاوی عمومی است، بلکه کلیدی برای مصرف صحیح و بهرهمندی حداکثری از خواص این ماده غذایی ارزشمند در چارچوب طب سنتی ایرانی است.
طبع خرما
در این مقاله جامع، به طور کامل به بررسی طبع خرما، تفاوت طبع در انواع مختلف آن، مصلحات آن و نکاتی که افراد با مزاجهای گوناگون باید رعایت کنند، خواهیم پرداخت.
طبع خرما در طب سنتی: گرم و خشک
پاسخ کوتاه و مستقیم به سوال اصلی این است: از دیدگاه طب سنتی،طبع خرما گرم و خشک است. حکما و متخصصان طب سنتی، خرما را در درجه دوم گرمی و در درجه اول خشکی طبقهبندی میکنند. این به آن معناست که مصرف خرما باعث افزایش حرارت (گرمی) و کاهش رطوبت (خشکی) در بدن میشود.
این خاصیت گرم و خشک بودن، خرما را به یک گزینه فوقالعاده برای افراد با مزاج سرد (سرد و تر یا سرد و خشک) تبدیل میکند. مصرف خرما میتواند به تعدیل سردی بدن این افراد کمک کرده و علائمی مانند بیحالی، ضعف، دردهای مفصلی ناشی از سردی و مشکلات گوارشی را بهبود بخشد.
تفاوت طبع در انواع خرما (رطب، خرمای خشک و خارک)
نکته بسیار مهمی که باید به آن توجه کرد این است که «خرما» مراحل مختلفی از رشد را طی میکند و طبع آن در هر مرحله کمی متفاوت است:
1.خارک (Kharak): این مرحله، میوه نارس خرما است که بافتی سفت و طعمی گس دارد. طبع خارک سرد و خشک است و خواص آن با خرمای رسیده کاملاً متفاوت است.
2.رطب (Rotab): رطب، خرمای تازه و رسیده است که رطوبت بالایی دارد. طبع رطب گرم و تر است. به دلیل وجود رطوبت بیشتر، گرمی آن نسبت به خرمای خشک ملایمتر و متعادلتر است و برای بسیاری از افراد، به خصوص در فصول گرم، گزینه مناسبتری محسوب میشود.
3.خرمای خشک (Dried Date): این همان خرمایی است که رطوبت خود را تا حد زیادی از دست داده است. طبع خرمای خشک، گرم و خشک به معنای کامل کلمه است و بیشترین میزان گرمی و خشکی را در بین انواع خرما دارد.
بنابراین، وقتی از طبع گرم خرما صحبت میکنیم، عمدتاً منظورمان رطب و خرمای خشک است.
طبع خرما
مصلحات خرما: چگونه طبع گرم آن را تعدیل کنیم؟
«مصلح» در طب سنتی به مادهای گفته میشود که عوارض جانبی احتمالی یک خوراکی را کاهش داده و به هضم و جذب بهتر آن کمک میکند. از آنجایی که طبع خرما گرم است، مصرف بیش از حد آن، به ویژه برای افراد گرممزاج (صفراوی و دموی)، میتواند منجر به بروز علائمی مانند جوشهای پوستی، خارش بدن، آفت دهان و سردرد شود.
برای جلوگیری از این عوارض و تعدیل گرمی خرما، طب سنتی مصرف آن را به همراه مصلحاتش توصیه میکند. بهترین مصلحات برای خرما عبارتند از:
مواد غذایی با طبع سرد: آب انار ترش، رب انار، سکنجبین، سرکه، کاهو و میوههای ترش.
برای بهبود هضم: مصرف خرما به همراه شیر یا ماست.
برای کاهش خشکی: مصرف خرما به همراه بادام درختی (به صورت پودر شده یا کامل).
ترکیب ارده (که طبع گرمی دارد) و شیره خرما، یک ترکیب بسیار گرم ایجاد میکند و برای افراد سردمزاج در فصول سرد بسیار مفید است، اما افراد گرممزاج باید در مصرف آن بسیار محتاط باشند.
چه کسانی باید در مصرف خرما احتیاط کنند؟
با وجود خواص بیشمار، مصرف خرما برای همه افراد به یک اندازه توصیه نمیشود. گروههای زیر باید در مصرف آن احتیاط کرده یا با مصلحات مصرف کنند:
1.افراد گرممزاج (صفراویها و دمویها): این افراد مستعد بروز علائم گرمی هستند و باید خرما را به مقدار کم و حتماً با مصلحات سرد مصرف کنند.
2.بیماران دیابتی: خرما قند بالایی دارد و افراد مبتلا به دیابت باید در مورد میزان مصرف آن حتماً با پزشک خود مشورت کنند.
3.افراد دارای اضافه وزن: کالری خرما نسبتاً بالاست و مصرف بیرویه آن میتواند به افزایش وزن منجر شود.
4.ساکنین مناطق گرمسیری: در فصول و مناطق گرم، به دلیل گرمی محیط، بهتر است در مصرف خوراکیهای گرم مانند خرما حد اعتدال رعایت شود.
جدول خلاصه طبع و مصلحات خرما
| ویژگی | توضیح کامل |
|---|---|
| طبع اصلی خرما (رسیده) | گرم و خشک (درجه ۲ گرمی و درجه ۱ خشکی) |
| طبع رطب (خرمای تازه) | گرم و تر (گرمی معتدلتر نسبت به خرمای خشک) |
| طبع خارک (خرمای نارس) | سرد و خشک |
| بهترین مصلحات (تعدیلکنندهها) | آب انار، رب انار، سکنجبین، سرکه، کاهو، بادام درختی، شیر و ماست |
| مفید برای مزاجهای | سرد و تر (بلغمی) و سرد و خشک (سوداوی) |
| موارد احتیاط در مصرف | افراد با مزاج گرم (صفراوی و دموی)، بیماران دیابتی، افراد چاق و در فصول گرم سال |
جمعبندی نهایی
خرما یک غذای کامل و یک داروی طبیعی با طبع گرم و خشک است. شناخت طبع این میوه به ما کمک میکند تا با توجه به مزاج خود و با استفاده از مصلحات مناسب، از خواص بینظیر آن به بهترین شکل بهرهمند شویم و از عوارض احتمالی آن در امان بمانیم. پس، از این میوه بهشتی با آگاهی و به اندازه لذت ببرید تا سلامتی را برای شما به ارمغان آورد.
پرسش و پاسخهای متداول
خیر، طبع خرما در مراحل مختلف رشد خود متفاوت است. این یکی از نکات کلیدی در طب سنتی است:
خارک (میوه نارس): طبع خارک سرد و خشک است. به همین دلیل خواص آن قابض (جمعکننده) است و برای تقویت لثه و جلوگیری از اسهال مفید است، اما گرمی ندارد.
رطب (خرمای تازه و مرطوب): طبع رطب گرم و تَر است. وجود رطوبت در رطب، گرمی آن را متعادلتر میکند و برای بسیاری از افراد، بهویژه در فصول گرم، گزینهی لطیفتری محسوب میشود.
خرمای خشک (رسیده): طبع خرمای خشک گرم و خشک به معنای کامل آن است و بیشترین میزان گرمی و خشکی را دارد. این همان نوعی است که عموماً به عنوان “خرما” با طبع گرم شناخته میشود.
بنابراین، وقتی از گرمی خرما صحبت میکنیم، عمدتاً منظورمان رطب و خرمای خشک است.
این مشکل بسیار رایج برای افراد گرممزاج (بهخصوص صفراویها) است. گرمی و خشکی خرما میتواند حرارت بدن شما را افزایش داده و منجر به علائمی چون جوش، آفت دهان، خارش پوست یا سردرد شود. برای حل این مشکل دو راهکار اصلی وجود دارد:
مصرف به همراه مُصلِحات: هرگز خرما را به تنهایی مصرف نکنید. آن را همیشه با مواد غذایی که طبع سرد دارند (مُصلح) میل کنید. بهترین مصلحات برای خرما عبارتند از: کاهو، خیار، آب انار ترش، رب انار، سرکه و سکنجبین. این ترکیبات، گرمی خرما را تعدیل کرده و از بروز عوارض آن جلوگیری میکنند.
رعایت اعتدال: از مصرف بیش از حد خرما خودداری کنید. برای شما، مصرف روزانه ۱ تا ۳ عدد خرما به همراه مصلحاتش کافی است.
همچنین، بهتر است به جای خرمای کاملاً خشک، از رطب (خرمای تازه) استفاده کنید که تری بیشتری دارد و خشکی کمتری در بدن ایجاد میکند.
خرما به دلیل طبع گرم و خشکی که دارد، یک ماده غذایی فوقالعاده مفید و حتی درمانی برای افراد با مزاج سرد محسوب میشود.
افراد بلغمی (سرد و تر): خرما به تعدیل سردی و رطوبت اضافی بدن این افراد کمک کرده و علائمی مانند سستی، بیحالی، پفآلودگی و مشکلات گوارشی ناشی از سردی را کاهش میدهد.
افراد سوداوی (سرد و خشک): گرمی خرما برای این افراد بسیار مفید است و به افزایش انرژی و کاهش افسردگی و افکار منفی مرتبط با غلبه سودا کمک میکند. (البته به دلیل خشکی خرما، بهتر است آن را با مصلحات مرطوبکننده مانند شیر یا بادام مصرف کنند).
در مقابل، افراد با مزاج گرم و خشک (صفراوی) و گرم و تر (دموی) باید در مصرف آن بسیار محتاط باشند و حتماً به نکاتی که در سوال قبل گفته شد (مصرف با مصلح و در حد اعتدال) عمل کنند.
نظرات